Waarom Esperanto leren in Europa?

Taalgebruik in de Europese Unie

De Europese Unie heeft van bij haar oprichting gekozen voor een groot aantal officiële talen. Eerst waren het er vier (Nederlands, Frans, Duits en Italiaans), maar het principe lag toen al vast: elke bijkomende lidstaat zou zelf mogen aangeven welke van zijn officiële talen hij officiëel wou maken in Europa. In 1973 kwamen Deens en Engels erbij, in 1981 Grieks, in 1986 Portugees en Spaans, in 1995 Fins en Zweeds, in 2004 Ests, Hongaars, Lets, Litouws, Maltees, Pools, Slovaaks, Sloveens en Tsjechisch, in 2007 Bulgaars, Iers en Roemeens, en in 2013 Kroatisch. Dat maakt dus samen 24 talen.

Al deze talen zijn officiëel gelijkwaardig. Alle wetten (Europese richtlijnen) worden vertaald in elk van deze talen, en elke burger die zich in één van deze talen richt tot een Europese instelling, moet antwoord krijgen in dezelfde taal.

Daarnaast zijn er nu ook een aantal semi-officiële talen: deze worden niet gebruikt in wetten, wel in antwoorden. Het statuut wordt verleend op vraag van een lidstaat waar de taal erkend is als minderheidstaal, en de vertalingskosten worden gedragen door de betreffende lidstaat. Vanaf 2005 waren dit Baskisch, Catalaans en Gallicisch (op vraag van Spanje). In 2009 (tot 2020) zijn daar Kymrisch en Schots-Gaelisch bij gekomen (Verenigd Koninkrijk).

Er zijn zeer goede redenen voor deze meertaligheid, die zelfs model kan staan voor andere meertalige landen en internationale organisaties:

Gelijke rechten voor alle burgers: geen discriminatie op grond van taal of taalkennis. Natuurlijk moeten inwijkelingen zich aanpassen, maar inwoners van een nieuwe lidstaat zijn geen inwijkelingen. Zij voeren ook geen nieuwe taal in: zij worden samen met hun taal opgenomen in een groter geheel.
In stand houden van de bestaande verscheidenheid. Verschillende achtergronden zorgen voor verschillende invalshoeken, en de confrontatie daarvan leidt telkens opnieuw tot nieuwe inzichten. Samensmelten is iets heel anders: als men eens en voor altijd aanneemt wat voor de meerderheid op één moment het meest vanzelfsprekend lijkt, zal men vlug vergeten zijn dat er ook nog andere mogelijkheden waren.
Bewaren van de geschiedenis, en van de kennis daarvan. Er zit nog heel veel wijsheid en onontgonnen informatie in oude teksten, oude verhalen, oude gebruiken. Wie zal ze daar vinden?

Zoveel gelijkwaardige talen, kan dat wel?

Als mensen met elkaar willen spreken, zoeken zij spontaan naar een gemeenschappelijke taal.

Er zijn natuurlijk menggebieden, waar mensen uit verschillende taalgroepen samenkomen, en waar de meesten in meerdere of mindere mate tweetalig zijn. Maar als zo een tweetalig gebied aan zichzelf overgelaten wordt, dan zal uiteindelijk één van beide talen in onbruik geraken. Om tweetaligheid in stand te houden moeten er eentalige thuisgebieden zijn, gebieden waar elk van beide taalgroepen zich kan herbronnen.

Voor de Europese Unie zou dit kunnen betekenen dat de bevoegdheid van de lidstaten erkend wordt om het gebruik van hun taal of talen te beschermen, en dit minstens op volgende vlakken:

De plaatselijke bestuurstaal, d.i. de taal waarin plaatselijke overheid en burgers met elkaar communiceren.
De talen die zeker moeten gebruikt worden voor verplichte vermeldingen: veiligheidswaarschuwingen, ingrediëntenlijsten op de verpakking van voedingsmiddelen, gebruiksaanwijzingen...
De taal van het onderwijs en van gesubsidieerde cultuuruitingen.

Wat de meertalige gebieden en functies betreft, die zullen alleen echt meertalig blijven als geen enkele taalgroep openlijk of verdekt bevoordeeld wordt. Als iedereen, zelfs zonder dwang, ervoor kiest dezelfde taal te spreken, dan zijn degenen die deze taal als moedertaal hebben automatisch bevoordeeld:

Zij zijn de enigen die geen tweede taal moeten kennen. De tijd die anderen besteden aan het leren van een tweede taal kunnen zij besteden aan andere studies.
Zij kunnen zich laten betalen voor taalonderwijs en vertaalwerk, want daar het om hun taal gaat zijn zij natuurlijk de experten, en de anderen zijn klungelaars.
En op de koop toe staan ze ook nog sterker in alle situaties waar een goede taalbeheersing van nut is: van de onderhandelingen over het afsluiten van een nieuw contract tot eventuele betwistingen als iemand het contract niet is nagekomen.

Zodra duidelijk wordt dat de sprekers van één taal beter af zijn dan de anderen, zal de meertaligheid gaan verwateren. Sprekers van andere talen zullen proberen in het land van de bazen te gaan studeren, of hun eigen nationale onderwijs zal die taal overnemen. En wie kan ze daarin ongelijk geven? Als Europa echt zijn meertaligheid wil beschermen, moet het erover waken dat geen enkele taal het overwicht kan krijgen.

Kan Esperanto de taalverscheidenheid beschermen?

Alles hangt ervan af of de Europeanen dat zelf wel willen. Willen we de nu officiëel gepropageerde eenheid in verscheidenheid, willen we een volledige versmelting en uiteindelijk één gemeenschappelijke taal, of willen we geen Europese eenheid meer?

Als Europa uiteenvalt, komt Esperanto niet meer ter sprake. Esperanto is een taal van postzegelverzamelaars.
Bij een volledige versmelting kan Esperanto de gemeenschappelijke taal worden, maar een nationale taal kan dat even goed. Het enige voordeel van Esperanto is dat het de overgang kan verzachten: het is gemakkelijker te leren, en het geeft aan niemand een betere vertrekpositie.
Eenheid in verscheidenheid maakt een neutrale brugtaal als Esperanto onmisbaar. Ook al wordt er maximaal gewerkt met tolken en vertalingen, dan nog is het praktisch niet haalbaar om elke discussietekst tijdig en rechtstreeks te vertalen uit elk van de 24 talen, naar elk van de 23 andere talen. Een tussentaal is er nu ook al. Maar doordat ze één bepaalde groep bevoordeelt, zal ze altijd opnieuw een bron van verdeeldheid zijn, tenzij ze zich zodanig kan opdringen, dat de anderen hun huidige taal opgeven.

Heeft Esperanto een kans?

Men leert een taal omdat ze nuttig is, en ze is nuttig omdat er genoeg andere mensen zijn die ze al kennen en gebruiken. Om door te breken moet Esperanto dus op meerdere terreinen tegelijk werken.

Persoonlijk gebruik

Esperanto leren duurt, voor een zelfde communicatievaardigheid, ongeveer één tiende van de tijd die nodig is om een andere taal te leren. Het helpt natuurlijk om al een andere vreemde taal te kennen, en het helpt als één van de gekende talen behoort tot de romaanse, germaanse of slavische taalgroep. Maar ook voor Japanners is Esperanto een relatief gemakkelijke taal.

Deze taal is ook onmiddellijk bruikbaar. Esperantosprekers zijn geografisch zeer verspreid, maar ze weten elkaar te vinden. Er is een omvangrijke literatuur in de vorm van boeken en tijdschriften, er is muziek, er zijn clubbijeenkomsten waar regelmatig buitenlanders op bezoek komen, er zijn internationale bijeenkomsten, men kan pennenvrienden maken of op reis gaan langs esperantosprekers, informatie uitwisselen met vakgenoten, enz.

Door dit voortdurende gebruik in een verspreide maar toch wel hechte gemeenschap is Esperanto kunnen uitgroeien van een project dat in 1887 werd voorgesteld in een boekje van 40 bladzijden, tot de volwaardige taal die nu gebruikt wordt in één van de betere afdelingen van de internetencyclopedie Wikipedia.

Publieke zichtbaarheid

Om aan te slaan moet Esperanto niet alleen bruikbaar, maar ook zichtbaar zijn. Esperanto is er niet alleen voor wie ernaar zoekt. Iedereen moet het te zien krijgen.

Ik denk bv. aan bedienden in hotels: dikwijls dragen die een reeks vlaggetjes die aangeven in welke taal ze kunnen aangesproken worden. Daar zou ook een groen-wit esperantovlaggetje bij kunnen zijn.

Of denk aan gebruiksaanwijzingen. Men gebruikt soms Esperanto als hulptaal om gebruiksaanwijzingen te vertalen in soms meer dan tien vreemde talen. Waarom de esperantotekst dan niet mee afdrukken? Misschien is er iemand wiens taal nog niet voorzien was, die met de esperantotekst toch geholpen is.

Hier en daar is Esperanto nu al te zien. In de Wikipedia natuurlijk. Of in de Duitse "Esperanto-Stadt" Herzberg am Harz. Maar ook in de tweetalige opschriften van het busstation van Rondonopolis, diep in het Braziliaanse binnenland, in de vele Esperantolanen en Zamenhofstraten overal ter wereld, en zelfs in het misbruik dat soms gemaakt wordt van de naam Esperanto voor andere doeleinden.

Officiële status

Om Esperanto tot brugtaal te maken van een organisatie als de E.U., moeten er enkele politieke beslissingen genomen worden.

Vooreerst in het onderwijs. Naar het voorbeeld van Hongarije kan Esperanto ingevoerd worden als één van de talen die in aanmerking komen als eerste of tweede vreemde taal. Vooral als eerste vreemde taal heeft Esperanto een geweldig voordeel: daar het relatief gemakkelijk is, voelt men er zich snel in thuis. Dit versterkt het zelfvertrouwen van de leerlingen i.v.m. het leren van vreemde talen. Men heeft al eens kennis gemaakt met de betreffende problemen, en blijkbaar waren ze niet onoverkomelijk.

Naarmate er meer mensen Esperanto kennen, kan het ook meer gebruikt worden: eerst enkel als hulpmiddel in het vertaalproces, of als bijkomende taal waarin de belangrijkste officiële teksten beschikbaar zijn, later als bijkomende officiële taal waarin alles moet beschikbaar zijn, en als brugtaal in internationale situaties.

Maar in afwachting van een beslissing over Esperanto is het absoluut noodzakelijk nu al elke discriminatie te vermijden waarbij op Europees vlak sprekers van één taal bevoordeeld worden tegenover sprekers van andere talen.

Meer informatie

Bijkomende informatie kunt u hier vinden:

De officiële webstek over de taalpolitiek van de Europese Unie
Informatie over Esperanto in meerdere talen
Een studie uit 2005 van François Grin, professor economie aan het instituut voor vertalers en tolken van de universiteit van Genève, gemaakt in opdracht van de Franse Haut Conseil de l'Evaluation de l'Ecole, over de economische gevolgen van verschillende mogelijke taalregimes bij de E.U. (fr).

Hoofdpagina

Datum waarop deze pagina laatst werd bijgewerkt: 2019-12-25